Мағынасыз өмірді тәрік етіп, елін, жұртын ғылымға, білімге, саналылыққа шақырудан жалықпаған ойшыл-ғұламаның бір сәттік көңіл-күйі, философиялық толғанысы.

Қашан жазылды?

Бұл өлеңін Абай 1886 жылы 41 жасында жазған.

Қайда жазылды?

16 жолдан тұратын өлең Құнанбай қажы әулетінің ата қонысы, ұлы ақын өмірінің сәулелі сәттерінің мекені – Ақшоқы қыстауында жазылған.

Қайда жарияланды?

Алғаш рет 1909 жылы Санкт-Петербургте жарық көрген «Абай Құнанбайұғлының өлеңі» деген жинақта жарияланды (6-бөлік. Нәсихат туралы. 51-бет). Өлең басылымдары текстологиялық өзгерістерге ұшырамаған.

Өлең не жайында?

Күнделікті күйбең тіршіліктің әбден әдетке айналып, көз керіп, бой үйренген нәрселерінің өзіне ой жүгіртіп, содан ғибрат алар түйін іздеген ақын, ешкімге «мынау – оң, мынау – теріс» деп ақыл айтпай-ақ, саналы азаматқа «жан-жағыңды абайлап, өзің де бір бағдарлашы» дегендей ишара жасайды. Абайдың бүл шығармасында базар деп отырғаны – өмір.

Өмір – үлкен базар. Одан да әр адам өз керегін іздейді, хал-қадіріне қарай қажетін алады. Ақынның: «Әркімнің өз іздеген нәрсесі бар, Сомалап ақшасына сонан алар» деген жолдарында үлкен философиялық жасырын тұжырым жатыр. Өзі «біреу ұғар бұл сөзді, біреу ұқпас» деп өмір бойы сөзін тыңдата алмай келе жатқан халқына күдіктене қарағанымен, өлеңін «Бір кісі емес жазғаным, жалпақ жұрт қой», «Сәулесі бар жігіттер бір ойланар» деген үмітпен аяқтайды.

Қай жанрда жазылды?

Өлең 11 буыңды аралас ұйқаспен жазылған, барлығы 16 жол. Мазмұнына сай сөз саптауы салмақты, әр жолы орнықты.

Қай тілдерге аударылды?

Туынды ағылшын, араб, башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, татар, тәжік, түрікмен тілдеріне аударылған.

Базарға, қарап тұрсам, әркім барар,

Іздегені не болса, сол табылар.

Біреу астық алады, біреу – маржан,

Әркімге бірдей нәрсе бермес базар.

Әркімнің өзі іздеген нәрсесі бар,

Сомалап ақшасына сонан алар.

Біреу ұқпас бұл сөзді, біреу ұғар,

Бағасын пайым қылмай аң-таң қалар.

Сөзді ұғар осы күнде кісі бар ма?

Демеймін жалпақ жұртқа бірдей жағар.

Жазған соң жерде қалмас тесік моншақ,

Біреуден біреу алып, елге тарар.

Бір кісі емес жазғаным, жалпақ жұрт қой,

Шамданбай-ақ, шырақтар, ұқсаң жарар.

«Ит маржанды не қылсын» деген сөз бар,

Сәулесі бар жігіттер бір ойланар.