(М.Ю.Лермонтовтан)

1890

Өлең арқау еткен оқиғасының өзегімен, тақырыбының соны сипатымен, сол тақырыпты ашып, кейіпкерлер тұлғасын сомдаудағы көркемдік тәсілдерінің ұтқырлығымен, тың тұжырымдарымен, жанрлық өзгешелігімен ерекше танылатын, қазақ поэзиясында бұрын кездесе қоймайтын жаңа түрдегі, шоқтығы биік туынды, Абайға дейінгі және одан кейінгі баллада жанрының тамаша үлгісі.

Қашан жазылды?

Абайдың 1890 жылы жазған өлеңі.

Қайда жазылды?

Өлең Құнанбай қажы әулетінің ата қонысы, ұлы ақын өмірінің сәулелі сәттерінің мекені – Ақшоқы қыстауында аударылған.

Қайда жарияланды?

Алғаш рет 1909 жылы Санкт-Петербургтежарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғлының өлеңі» атты жинақта жарияланған (15-бөлік. Аудармалар. 77-78-беттер). Өлеңнің басында: Лермонтовтан аударма делінген. Өлеңге берілген түсінікте: «Бұл өлең Лермонтовтан аударылған болар деген жору бар. Лермонтовтың бөлек өлеңдері, поэмаларында Абай өлеңдерінде айтылған сипат, ұғым кездеспейді. Мүмкін Абай Лермонтовты өзгертіп, өзінші бір сипат бере аударған болар» делінген (260-бет). 1954 жылғы жинақта «Лермонтовта бұл шығарманың оригиналы жоқ» деп түсінік беріледі. Одан кейінгі жинақтарда да осындай түсінік беріліп, өлең Абайдың төл шығармасы ретінде басылып келеді. Қалай дегенде де, әлі зерттей түсуді қажет ететін өлең.

Өлең не жайында?

Ақын екі ұлы сезімді – сүйіспеншілік пен отаншылдықты қатар алып, қайсысы басым, жеме-жемге келгенде ер жігіт қайсысын таңдап, алдымен қайсысына ұмтылуы керек деген аса күрделі мәселені шешіп беруді мақсат еткен сияқты. Ол еліне жау шапқанда батыр жігітті оң жақта отырған қалыңдығына да, өткелі жатқан той-думанға да қаратпай, қолына қару ұстатып, қас дұшпанмен айқасқа аттандырады. Жігіт – көңілі алаңсыз, елін, жерін қорғауды қасиетті парыз тұтатын батыр азамат. Батырдың Абай суреттеген болашақ жары көңілі кәусардай таза, махаббатқа адал, өмірге құштар, пәк жан. Ақын күні-түні бір тынбай, жеңіспен оралатын батыр жігітін аңсап, тойға әзірленіп, ақ көйлегін тігіп, жүрегі лүпілден дамыл таппай жүрген жас аруға деген аянышын да жасырмайды, оның алдағы тағдыры үшін қорқатынын айтып, кейіпкерін де, оқырманын да мазасыз, үрейлі күйге түсіреді.

Қай жанрда жазылды?

Өлең 7-8 буынды шалыс ұйқас үлгісімен жазылған. Әрқайсысы 4 тармақты, 10 шумақтан тұрады.

Қай тілдерге аударылды?

Өлең башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек татар, тәжік, түрікмен, ұйғыр тілдеріне аударылған.

Асқа, тойға баратұғын,

Жаны асығып, жас жігіт.

Қолға кетті жауға бір күн,

Тірі адамның ісі – үміт.

Қозғады жау батыр ерді,

Жауға сойқан салғалы.

Қалыңдығы қала берді,

Жатыр еді алғалы.

Асықсаң да, шырағым,

Саған деген құданың

Жазылған қандай жарлығы,

Есіткен жоқ құлағың.

Қалыңдық құшып, сүюге,

Күйеуіне ынтызар.

Келісімен тиюге,

Дайындалған ойы бар.

Көйлегін ақтан тіккіштеп,

Күні-түні дем алмай,

Бітіруге жүр күштеп,

Асыққансып, тоқталмай.

Сен асыққан екен деп,

Алла әмірін өзгертпес.

Айтқаның болар ма екен деп,

Мен қорқамын, көз жетпес.

Жара басты кеудені,

Жаудан өлді ар үшін.

Ескермей өзге дүниені,

«Аһ!» деп өтті жар үшін.

Жамандық тұрмас күттіріп,

Ел есітті, қыз білді.

Ақ көйлекті бітіріп,

Кебінім деп киді, өлді…

Қол жетпеген некені

Сүйіп кеткен жан екен.

Көзің неге жетеді,

Қосылмақ онда бар ма екен?

Шыны ғашық жар болса,

Неге өлдім деп налымас.

Онда екеуі кез келсе,

Бірін бірі танымас.