Сырлы әдебиеттің көркем үлгісіменішкі шерін толғап жазған көңіл-күй лирикасының озық үлгілерінің бірі.

Қашан жазылды?

Басында еркі жоқ қаймана елінің бұзылып, заман адамының бүлінген қисық-қыңыр сорақы мінезін сынға алған өлеңін Абай 1894 жылы 48 жасында жазған.

Қайда жазылды?

20 жолдан тұратын өлең Құнанбай қажы әулетінің ата қонысы, ұлы ақын өмірінің сәулелі сәттерінің мекені – Ақшоқы қыстауында жазылған.

Қайда жарияланды?

Өлеңді Абайдың әдеби хатшысы Мүрсейіт Бікеұлы (1860-1917) хатқа түсірген. Алғаш рет 1909 жылы Санкт-Петербургте басылған «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбай ұғлының өлеңі» атты жинақта жарияланды.

Өлең не жайында?

Өз дәуірінің қатал сыншысы Абай қазақ ортасының көзі көрген шындығына бойлап, құлқұнның құлы болған қуларды, сұрқия алаяқтары, желөкпе пысықтарды ажуалайды. Басында еркі жоқ қаймана елінің бұзылып, заман адамының бүлінген қисық-қыңыр сорақы мінезін сынға алады.Заманға сай құбылған қу, пысық, аярдың жанды тұлғасын сомдайды.Айналасының ғана артық-кемін үңгіп қоймайды, өз мінін де іркілмей айтудан тайсалмайды. Көңіл күйді бейнелеудің символдық тәсіліне жүгінген Абай жыл мезгілінің қарашадай суық та ызғарлы соқтықпалы соқпақсыз өмірінің бел белестеріне көз жүгіртеді. Қарашаның қайтуындағы өмір өрінде қиырға көз салып, қарашаны орталауымен «арттағы май» – жастық шағының жалынсаң қайтып келмейтінін бағамдайды. «Майдағы жұрттың іші – қар» күйіне үміт пен күдікке толы көңілі жабырқап, мұңға батып құлазиды. Адамгершілік асыл мұраттар жаршысы Абайды ызғарлы заманның үскірігіне шалынған жас өскін бәйшешектің кісілік қасиеттерінен жұрдай болуы, рухани құлдырауы жанын түршіктіреді, жүрегін шаншиды. Шошынуы да негізсіз емес. Ішінде оты өшкен жігерсіз жас өскіннің пайданы қуып есерлене алқынуы, қулық оймен есіруі, арзан ойын-күлкіге үйірлігімен әдепсіздікке салынуы, құмарлықпен мақтанға еліріп шалықтап, шалқып шатуы үрейлендіреді. Адамның іріліктен кетіп ұсқаталуымен бойдағы өршіл рух, өткір намыс, құрыш қайрат, жасын жігер де өшеді, семеді. Ерің езге, ұлың құлға айналмақ. Оны ақын «Момыннан жаман қорқақ жоқ» деп астарлайды. Өңшең қу мен пысық жайлаған ортада арсыздық үстемдік етуде. Абай өлеңін «Арсыз болмай атақ жоқ, Алдамшы болмай бақ қайда?» деп түйеді [Қараңыз: Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. – Алматы: Жазушы. – Т. 1: Өлеңдер мен аудармалар. 1995. – Б.205]. Бұл сілтемелерді басу арқылы оқырман арнайы тараудағы  е-pub форматтағы осы ғылыми әдебиетпен, не түсініксіз болса, сөздің мағынасы  жазылған материалмен  таныса алады.

Қай жанрда жазылды?

Көңіл-күй лирикасы жанрында жазылған. Б.Кенжебаев сегіз тармақты десе, Қ.Мәдібай әр шумағы төрт тармақты, екі шумақты өлең деп айқындайды. Ұйқасы абаб болып келетін жеті сегіз буынды өлшем.

Қай тілдерге аударылды?

Өлең орыс тіліне аударылған.

Қарашада өмір тұр,

Тоқтатсаң, тоқсан көнер ме?

Арттағы майда көңіл жүр,

Жалынсаң, қайтып келер ме?

Майдағы жұрттың іші — қар,

Бәйшешек қарға өнер ме?

Ішінде кімнің оты бар,

Қар жауса да, сөнер ме?

Талаппен ұшып, талпынып,

Шартарапты көздемес.

Пайданы қуып алқынып,

Өзгені әсте сөз демес.

Кеудесі – толған қулық ой,

Бәрі де пысық, езбе емес.

Құмары оның айт пен той,

Пайда мен мақтан, өзге емес.

Алдадым, ұрдым, қырдым деп,

Шалықтап, шалқып, шатпай ма,

Қапысын аңдып тұрдым деп,

Қулығын бұлдап сатпай ма?

Момыннан жаман қорқақ жоқ,

«Қу», «пысық» деген ат қайда?

Арсыз болмай атақ жоқ,

Алдамшы болмай бақ қайда?