Абайдың адам өмірінің кезеңдерін суреттеген философиялық мазмұндағы туындысы.

Қашан жазылды?

Жеке басының жағдайын арқау еткен «Туғызған ата, ана жоқ» өлеңін Абай 1896 жылы 51 жасында жазған.

Қайда жарияланды?

Өлең алғаш рет 1909 жылы Санкт-Петербургтегі Илияс Бораганскийдің баспаханасынан шыққан «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинағының «Халық туралы» деген бірінші бөлігінде жарияланды.

Өлең не жайында?

Өлеңнің мазмұны оқырманға көңілді көтеріңкі күй сыйламайды. Үш шумақтан тұратын шағын туындының жолдары басынан бастап соңына дейін «жоқ» деген сөзбен түйінделіп отырған. Осының өзі лирикалық кейіпкердің бір қимас дүниені, асыл затты жоғалтқанынан хабар береді. Оның өмірге әкелген қымбат ата-анасы дүниеден озған. Бала сүю қуанышынан өзі де күдер үзген. Қызықтап, тойлап тіршілік рахатын бірге көрген ағайын-туысы, замандасы қасында емес. Сондықтан қимылдауға, қайраттанып жұмыс істеуге көңіл соқпайды, оған шарасы да келмейді. Амалсыз айналдыратыны ұйқы мен тамақ еді. Олардан да дәм кетті деп, жағдайының тым ауыр екенінен хабар береді. Сақал мен шашын ақ басқан дегенінен кейіпкердің көзінен от, бойынан қайрат кеткенін, оның қартаң тартқан жасқа келгенін ұғамыз. Құны әбден төмендеп, бағасы кетіп отырған шал өзін жат қорада қалғандай күй кешеді. Онда да сол қораны күзеткен, санасынан алжасқан жағдайда екенін айтады.

Аталған туынды Абайдың қадірлі перзенті Әбдрахман қайтыс болғаннан кейін жазылғанын ескерсек, оның неге элегиялық, тіпті қайғылы мазмұнда туғанын түсінеміз. Шығармадағы лирикалық кейіпкер дегеніміз – ақынның өзі. Ол өмірдің өткінші екенін мойындап, маңайынан сырласатын жақын жан таппай дағдарған қалпында күй кешеді.

[Қараңыз: Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық жинағы. – Т.2. – Алматы: Жазушы, 1995. – Б.8]. Бұл сілтемелерді басу арқылы оқырман арнайы тараудағы  е-pub форматтағы осы ғылыми әдебиетпен, не түсініксіз болса, сөздің мағынасы  жазылған материалмен  таныса алады.

Қай жанрда жазылды?

Өлең көңіл-күй лирикасы жанрында жазылған. Абай өмірінің әр кезеңін еске түсіріп, тіршіліктіктің баянсыздығын, қызықтың бәрі тұрақсыз болатынын айтқысы келгендей. Осы мағынасын ескергенде, туындының идеясында философиялық сипат барын аңғарамыз.

Қай тілдерге аударылды?

Өлең орыс, ағылшын, француз, неміс, қытай, корей, поляк, нидерланд, тәжік, түрік, өзбек және сондай-ақ өзге де көптеген әлем тілдеріне аударылды.

Туғызған ата-ана жоқ,

Туғызарлық бала жоқ.

Туысқан-туған, құрбылас,

Қызығымен және жоқ.

Толайын десе шара жоқ,

Толықсып жүрер шама жоқ.

Ұйқы мен астан дәм кетіп,

Сақалда, шашта қара жоқ.

Байбайшыл тартып, баға жоқ.

Жастарға жаппас жала жоқ.

Жат қораны күзеткен

Қартаң шалда сана жоқ.