Абай тетелес інісі Оспанның мезгілсіз қазасына арнап «Жайнаған туың жығылмай», «Кешегі Оспан ағасы» атты өлеңдер жазды. «Кешегі Оспан» – осы топтамаға енетін өлеңдерінің бірі.

Қашан жазылды?

Оспан қайтыс болғанда інісінің адамдық асыл қасиеттерін сипаттап жазған екінші өлеңін Абай 1892 жылы 47 жасында жазған.

Қайда жазылды?

36 жолдан тұратын өлең Құнанбай қажы әулетінің ата қонысы, ұлы ақын өмірінің сәулелі сәттерінің мекені – Ақшоқы қыстауында жазылған.

Қайда жарияланды?

Алғаш рет 1933 жылы Қызылорда қаласындағы «Қазақстан» баспасынан шыққан Абай шығармаларының толық жинағында жарияланды.

Өлең не жайында?

Өлеңде «үйі – базар, түзі – той» тумысы бір бөлек асыл інісінің бүтін болмысы ақындық тебіреніспен сипатталады. Туған бауырынан айрылу ғана емес, дос жоғалту, серігінен айрылу күйініші өзегін өртейді. Шексіз даладай кең, дархан еліндей мәрт шүленшіл тұлғаның шүйгінді өрістің бойында тоғысып жатуын өзгеше нақышта жеткізеді. Атаға жете туған асылдың өгеше мінезін, артық қасиетін сипаттап, «Өлді Оспан, Кетті шопан, Енді кім бар бақ қонар? Ұрла-қарла, Жұртты шарла, Ойла, барла – не болар?», — деген өкінішімен ардақтысынан айрылуын, қимасын жоғалтуын әдіптейді. Оспан өлімінен дерттенген жайын, уланған ойын сездіртеді.

«Жауға мылтық, досқа ынтық» Оспандай ардақты жанның енді табылмайтынына күйініп, ет жүрегін сыздатқан шерін, өкініш уытын тарқатады. «…Ондай ерді – «Ала берді» Табар енді біздің ел!» деп те есіл ердің бойындағы жомарт мінезіне сүйсініп, ондай жанның енді тумасына мойынсынғандай болады. Ірілігін, кісілігін мойындаған жаннан айрылу өкінішін «Жұрт тынымсыз, Бәрі ұғымсыз, Енді оларға сөз де жоқ. Сырты абыз бар, Желқабыз бар, Алты ауыз бар – өзге жоқ» бір бірімен жағаласып жауласқан алтыбақан алауыз ағайынның сыртын қойып ішіндегі қауіпті дертін ақтарады. Бірлігі таяз, ісі шала бүлінген елінің бұлдыр болашағынан түңілгендей күй кешеді. Ет жүрегін сыздатқан қайғысын қоғам қасіретімен сабақтап, жан әлемін қат қабат қайғыдан тазартуға ұмтылады [Қараңыз: Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. – Алматы: Жазушы. – Т. 1: Өлеңдер мен аудармалар. 1995. – Б.184]. Бұл сілтемелерді басу арқылы оқырман арнайы тараудағы  е-pub форматтағы осы ғылыми әдебиетпен, не түсініксіз болса, сөздің мағынасы жазылған материалмен  таныса алады.

Қай жанрда жазылды?

Қазақ поэзиясында тыңнан қолданылған алтя аяқ үлгісімен жазылған өлең көңіл-күй лирикасы жанрында туған. Ет жақын інісін еске алып, мінездеуден туған тың көркемдік түрде жазылған өлеңнің әр шумағы алты жолдан қайрылып отырады. Алғашқы екі тармақ, 3-6 тармақтар, 4-5 тармақтар жеке-жеке ұйқастырылған (а, -а, -ә, -б, -ә).

Қай тілдерге аударылды?

Өлең орыс тіліне аударылған.

Кешегі Оспан,

Бір бөлек жан,

Үйі – базар, түзі – той.

Ақша, нәрсе

Ала берсе,

Ат та мінсе, көнді ғой.

«Ала берден,

«Келе көрден»

Бір күн басын бұрды ма?

Келді қаптап,

Алды сап-сап,

Кетті мақтап, тұрды ма?

Жауға мылтық,

Досқа ынтық,

Жан асар ма осыдан?

Қорықпай өтті,

Жанға жетті,

Арман етті досынан.

Ел тамағын,

Жұрт азабын

Жеке тартқан кетті ер.

Сондай ерді –

«Ала берді»

Табар енді біздің ел!

Өлді Оспан,

Кетті шопан,

Енді кім бар бақ қонар?

Ұрла-қарла,

Жұртты шарла,

Ойла, барла – не болар?

Жұрт тынымсыз,

Бәрі ұғымсыз,

Енді оларға сөз де жоқ.

Сырты абыз бар,

Желқабыз бар,

Алты ауыз бар – өзге жоқ.