Абайдың Әбдірахман баласының қайғылы қазасынан кейін жазылған  туындысы.

Қашан жазылды?

Көлемі шағын болса да, мағынасы ауыр «Әбдрахман өлгенде («Тұла бойың ұят-ар еді») өлеңін Абай 1895 жылы 50 жасында жазған.

Қайда жарияланды?

Әбдірахманның асыл қасиетін, қимас бейнесін суреттеген өлең Мүрсейіт қолжазбасында сақталып келіп, алаш рет Абайдың 1933 жылғы жинағында жарияланды.

Өлең не жайында?

Қайғы жұтқан Абай баласына арнап жазған бұл өлеңінде Әбдірахманның ерекше қасиеттерін тағы айтады. Ұят пен ардан аттамаған, оларды қашанда биік ұстаған, ой мен ақылға ерте тоқтаған, үйренуден шаршамаған, тәуекелшіл, талапты Әбіш кез-келген істің артын бойлайтын. Жаратылысы ерек ол ерлікке де баратындай еді. Жасқа да, кәріге де бірдей сыйлы жан, атаның атына кір келтірмеді, абыройына дақ түсірмеді. Сөйтіп атаның атын жоймады деп егілген ақын енді сондай асыл адамды тағдыр қалдырмады деп қасіретке батады.

Абай осыған дейінгі Әбдірахман баласының өліміне арнап жазған өлеңдерінің соңында «Сабырлық қылсақ керек-ті», – деп түйін жасап отырса,  бұл өлеңінде «Замана, неткен тар едің», – деп тағдыр ісіне налығандай көңіл танытады.

Өлеңнің өне бойынан Әбдірахманның адами болмысын, асыл қасиеттерін түсініп, оның Абайға қаншалықты қымбат перзент болғанын аңғарамыз.

[Қараңыз: Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы. Шығармаларының екі томдық жинағы. – Т.1. – Алматы: Жазушы, 1995. – Б. 230]. Бұл сілтемелерді басу арқылы оқырман арнайы тараудағы  е-pub форматтағы осы ғылыми әдебиетпен, не түсініксіз болса, сөздің мағынасы  жазылған материалмен  таныса алады.

Қай жанрда жазылды?

Өлең көңіл-күй лирикасы жанрында жазылған. Абай тағдыр ісіне көнсе де, сұм ажалдың қатігездігіне, замананың тарлығына кейіп, асыл туған Әбдірахманды қимайтынын, оның аяулы бейнесі ешқашан ұмытылмайтынын байқатады.

Қай тілдерге аударылды?

Өлең орыс, ағылшын, француз, неміс, қытай, корей, поляк, нидерланд, тәжік, түрік, өзбек және сондай-ақ өзге де көптеген әлем тілдеріне аударылды.

Тұла бойың ұят-ар едiң,

Ескерiп iстеп, ойлаған.

Тәуекелге нар едiң,

Талаппен терең бойлаған.

Ерлiкке де бар едiң,

Үйренуге тоймаған.

Жасқа жас, ойға кәрi едiң,

Атаңның атын жоймаған.

Замана, неткен тар едiң,

Сол қалқамды қоймаған?!